Μετασχηματισμοί του αστικού τοπίου

Ο θεσμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας αναδεικνύει τον πλούτο των ισότιμων διαφορετικών πολιτιστικών παραδόσεων και ανανεώνει τη σχέση της Ευρώπης με την προϊστορία των ιδεών και των ιδεωδών που έκτισαν οι άνθρωποι σ’ αυτό το σημείο του πλανήτη. Ξαναδημιουργεί τη σχέση του σήμερα με το υπαρξιακό βάθος των κοινωνιών της: την ειρήνη, την ισότητα, την αλληλεγγύη.
Η ευρωπαϊκή συνιστώσα του πολιτισμού δεν είναι για τη Θεσσαλονίκη ένα ζητούμενο, είναι ένα δεδομένο.
Την αλήθεια αυτής της πρότασης δεν την αποδεικνύει μόνο η μακρά και δημιουργική συγκατοίκηση στη Θεσσαλονίκη διαφορετικών εθνών, φυλών, θρησκευτικών ομάδων και δογμάτων, η μακρά αγωγή της πόλης στην κουλτούρα της ανοχής και του αμοιβαίου σεβασμού ανάμεσα στους ρωμιούς, τους οθωμανούς, τους εβραίους σεφαραντίν, τους βαλκάνιους και τους κεντροευρωπαίους εμπόρους που διασταυρώθηκαν μέχρι και τις αρχές του αιώνα στο κοσμοπολίτικο τοπίο της πόλης.
Αυτές οι πολλαπλές παραδόσεις χωνεύονται στο πολυπολιτισμικό παρόν της σύγχρονης Ευρωπαϊκής πόλης. Έλληνες επιχειρηματίες, παλιννοστήσαντες απόδημοι της διασποράς, ευρωπαίοι μάνατζερς, βαλκάνιοι τεχνίτες, ανατολικοί καλλιτέχνες και μικρέμποροι από τις παρευξείνειες δημοκρατίες πλημμυρίζουν σήμερα τους ίδιους δρόμους και τις ίδιες πλατείες της Θεσσαλονίκης, εισάγοντας, παράλληλα με τα δύσκολα δικά τους προβλήματα, και έναν άλλον αέρα, έναν άλλο τρόπο ζωής, την ηθική του άλλου: στοιχεία που δημιουργούν για την πόλη μια νέα προοπτική, που είναι μια προοπτική για όλους.
Αυτοί οι άνθρωποι και αυτή η δυναμική είναι ο πολιτισμός της πόλης: μία στιγμή του Ευρωπαϊκού πολιτισμού.
Γιατί ο πολιτισμός δεν είναι μόνο η ποίηση, η μουσική ή όποιες άλλες διακριτές καλλιτεχνικές εκφράσεις, ούτε, βέβαια, είναι ένα υπερβατικό αντικείμενο ή ένα αφηρημένο σύστημα ιδεών. Είναι, κατεξοχήν, ο πολύ συγκεκριμένος τρόπος με τον οποίο οι διαφορετικές ανθρώπινες κοινωνίες ζουν και αναπτύσσονται, αποτυπώνοντας στο χώρο της ζωής του τα ίδια τα κοινωνικά τους χαρακτηριστικά. Ο πολιτισμός είναι ένας τρόπος ζωής και ένα σύστημα αξιών, που έχουν παραχθεί και που αποκτούν το νόημά τους μέσα σε έναν συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο. Γι’ αυτό και ο χώρος της ζωής μας δεν είναι άλλο παρά η ίδια η ζωή του χώρου, του χώρου της πόλης, και τα δύο μαζί είναι συνώνυμα με ό,τι περιληπτικά συνηθίσαμε να ονομάζουμε πολιτισμό.
Αυτός είναι ο προφανής και δηλωμένος προορισμός του θεσμού της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας, ο οποίος, μαζί με τους άλλους ευρωπαϊκούς θεσμούς, υπηρετεί τη λογική της Ευρωπαϊκής ενοποίησης και συμβάλλει στην άρση των χασμάτων που δημιουργούν οι οικονομικές ανισότητες, οι θρησκευτικές ομαδοποιήσεις και εθνικά σύνορα.
Μέσα στις συνθήκες του δημιουργικού ανταγωνισμού των ευρωπαϊκών πόλεων, η Θεσσαλονίκη, όπως και κάθε άλλη Ευρωπαϊκή πόλη, οφείλει να διαφυλάξει τα συστατικά στοιχεία του χαρακτήρα της και την ιδιαίτερή της ταυτότητα. Γιατί η ευρωπαϊκότητα δε θα μπορούσε να είναι κάτι άλλο, παρά το θαυμαστό αμάλγαμα αυτών των ιδιαίτερων εκφράσεων της ιστορίας.
Αυτήν ακριβώς την ιστορική ένταξη της κάθε πόλης μέσα στη μεγάλη ευρωπαϊκή ήπειρο, τη γοητευτική σχέση του ιδιαίτερου με το όλο και του τοπικού με το οικουμενικό θέλει να διαφυλάξει ο θεσμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας.
εισαγωγή από την έκδοση

«200 ΕΡΓΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΓΙΑ
ΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΤΟΥ 21ου ΑΙΩΝΑ»,
πρόγραμμα αρχιτεκτονικών έργων, ΟΠΠΕ Θ’97,
Θεσσαλονίκη Οκτώβριος 1996